معلم، روشنای کوچه سار فرهنگ
آموزشی، فرهنگیمعلم، روشنای کوچه سار فرهنگ
آموزشی، فرهنگیچند اقدام پژوهی
چگونه توانستم مهارت های یادگیری بخش بیان را با الگوهای تدریس دردانش آموزان افزایش دهم؟
· صغری احمدزاده /دخترانه ی باقرالعلوم(ع)ناحیه ی چهار
بیان مسئله
دبیرستان باقرالعلوم (ع) یکی از دبیرستانهای دخترانه ی ناحیه ی چهار استان قم است، که در مرکز شهر واقع شده است. دارای 12 کلاس درس و 405 دانش‌آموزدر رشته های مختلف است. چند نفر از دانشآموزان هر کلاس ازاتباع مختلف چون (افغانی- عرب- پاکستانی) هستند. درس آرایه های ادبی با یک جلسه تدریس در هفته، در ابتدای شروع درسِ بیان که در برگیرنده‌ی مفاهیم و موضوعات بسیار پیچیده و عمیقی است که یادگیری آن برای فراگیران این رشته از اهمیت خاصی برخوردار است. اما متأسفانه با توجه به محتوای مهم آن و مرتبط بودن بخش بیان (بلاغت و فصاحت) با رشته‌ی تخصصی فراگیران ، علی رغم تلاش دبیران و دانشآموزان و جمع بندی آنها به این نتیجه رسیدم که اکثر دانشآموزان آنگونه که باید مفاهیم و نکات درس را درک نمی‌کنند. برای من این سوال مطرح بود، که چرا با توجه به تلاش فراوان خود و دانشآموزان و ارزشیابی‌های مستمر، نتیجه مطلوب دریافت نمی‌شود؟ عدم توانایی دانشآموزان در یادگیری بخش «بیان» چیست؟ و چرا گاهی اوقات در حین تدریس نیز آنها درس را نمی‌فهمند؟ و برای حل این مسئله که «چگونه میتوان با توجه به الگوهای فعال تدریس مهارت‌های یادگیری دانشآموزان را در درس بیان افزایش داد؟» و چگونه می‌توانم با به کارگیری شیوه‌ای مناسب، این مشکل را برطرف سازم؟
جمع آوری اطلاعات از وضعیت موجود «شواهد 1»
جهت حل این مسأله در راستای هدف اقدام پژوهی با آغاز سال تحصیلی و بررسی نظرات و پاسخ دانشآموزان به سئوالات مطرح شده و تحقیق از دبیرانِ دو سال گذشته ی آنان و مشاهده‌ی دقیق برگه های امتحانی و ارزشیابی های مستمر از نمرات تمامی دانشآموزان و فعالیت های کلاسی و مشاهده حالات کیفی به جمع آوری اطلاعات از وضعیت موجود پرداختم. بدین منظور اطلاعات جمع آوری شده به عنوان منابع اساسی با چهار روش
(پرسش نامه –مطالعه-مصاحبه-مشاهده) برای شناسایی راه حل ها مورد استفاده قرار گرفت و نظریات آنها هر یک در زمینه وجود این مشکل و علل ایجاد آن به طور جداگانه جمع آوری گردیدواقعیت‌ها و شواهد موجود به ترتیب اولویت طبقه بندی گردید.
به طور کلی پس از جمع آوری فرم‌های نظرسنجی و تجزیه و تحلیل آنها و همچنین نتایج مطالعه و تحقیقات انجام شده و جمع‌بندی واقعت های موجود، موارد متعددی پیشنهاد گردید که در این مجال به چند مورد بسنده می گردد. 1- آشنا نمودن دانشآموزان با تاریخچه ی علم بیان و کلام بلیغ و فصیح امام بلاغت، حضرت علی (ع) در نهج البلاغه در قالب جملات کوتاه و جذّاب جهت ایجاد انگیزه. 2- تدریس بر اساس الگوی دریافت مفهوم در آرایه های ادبی. 3- پرورش قوه تخیُّل. 4- معرفی گروه و سرگروههای برتر درسی با مدیریت دبیرستان و اداره کلاس به شیوه دانش‌آموزمحوری. 5- تدریس به شیوه ی مشارکتی (سینر ژ گوژی). 6- اشاعه‌ی فرهنگ تلاش و پشتکار در فراگیران. 7- سوق دادن دانش پژوهان به تکالیف مکمل درسی در جهت توانایی حلّ تمرینات و یادگیری بهتر معانی و مفاهیم. 8- ساخت CD آموزشی با به کارگیری شیوه های فعّال تدریس با ارائه شیوه های جذّاب تدریس در برنامه molti media همراه صداگذاری و تصاویر نمادین (کاربا نمونه درس های سالهای گذشته) و... راه حل‌هایی بودند که جهت رفع این مشکل ارائه دادند.
در مجموع راه حل های انتخاب شده، به دلیل اعتباریابی و انگیزشی بودن و قابل اجرا بودن و بدیع و به روز بودن با توجه به معضل کلامی نوجوانان... تاحد نسبتاً بالایی مورد تأیید اساتید فنّ قرار گرفت و الگوی دریافت مفهوم و چندین الگوی دیگر برای اجرا و ارزیابی انتخاب گردید.
اجرای راه حل ها
* اصول و معیارهای آموزشی آرایه های ادبی براساس الگوی دریافت مفهوم: * بیان چگونگی پی بردن به مفهوم تلمیح و استعاره در نمونه‌های داده شده. * بیان نحوه‌ی تفکر درباره ی مفهوم تلمیح و استعاره. * بیان ویژگی‌های کلامی که آرایه‌ی استعاره و تلمیح دارد. * بحث‌و گفت‌گو درباره‌ی‌فرضیّه‌های طرح‌شده درباره‌ی تلمیح‌و استعاره. * بحث‌درباره‌ی نحوه‌ی‌انجام‌تمرین‌های درس. * و ...
1- اهداف درس را قبل از شروع تدریس برای دانشآموزان بیان می کنم؛ مانند: توانایی تشخیص آرایه ی مورد نظر در نمونه‌های ارائه شده، توانایی کاربرد آن در نوشته های خود، توانایی ساختن فرضیّه درباره ی آرایه ی مورد نظر، توانایی کشف آرایه‌های ادبی. 2- ابیات انتخابی را طوری تعیین می نمایم که باعث اشتباه و خطای دانش‌آموزنشود، یعنی ممکن است در ابیات ارائه شده علاوه بر آرایه ی تلمیح، آرایه‌ی مراعات نظیر و جناس نیز وجود داشته باشد که هنوز نخوانده اند. این امر سبب می شود تا دریافت مفهوم استعاره یا تلمیح اندکی با مشکل روبه‌رو شود.3- سعی می نمایم حداقل، تعدادی از دانشآموزان درباره ی مفهوم تلمیح یا استعاره سخن بگویند؛ زیرا بیان شفاهی موجب یادگیری بهتر مفهوم تلمیح و استعاره میشود.
توصیف وضع مطلوب یا «شواهد 2»
در اواخر سال 88 ـ1387 تغییراتی در وضعیت درسی دانشآموزان حاصل شد، نتیجه ی این رشد چشمگیر، فعالیت های انجام شده در ضمن تدریس بود. * دانش آموزان به فلسفه و کارایی علم بیان و ارتباط آن با زیبایی های کلامی قرآن توجه داشتند. مجدداً از افرادی که به نوعی از آنها اطلاعات جمع آوری شده بود نظرخواهی شد و با بررسی نظرات، نتایج آزمون ها و تحلیل از ابزارهای گردآوری اطلاعات، همگی حاکی از افزایش یادگیری در درس «بیان» بودند که علت اساسی آن بهره گیری از این شیوه های جدید و اجرای آن ها در تدریس بود.
· راهکارهای افزایش علاقمندی دانش آموزان اول متوسطه به نگارش و نوشتن در درس زبان فارسی(1)
· زهرا کبیری /دبیرستان غدیر یک /ناحیه ی 3
بیان مسئله:
حل مسئلهای که مطرح میشود این است، با توجه به محور بودن دانشآموزان در فعالیتهای کلاس، در راستای این اقدام پژوهی چه راهکارهای عملی را میتوان جهت علاقمند کردن دانش آموزان به نوشتن را ارائه نمود تا ضمن ایجاد زمینهی مناسب جهت آموزش نوشتن و افزایش دامنهی لغات، زمینهی مناسبی برای آموزش مفاهیم ادبی، قصهها، پرکردن اوقات فراغت دانشآموزان، جایگزین کردن تحقیق و پژوهش به جای محفوظات ناقص، ایجاد زمینهی لازم برای گسترش فرهنگ مطالعه و تحقیق، و روحیهی احترام به پژوهش و نوشتن در دانشآموزان ایجاد شود.
موضوع بیعلاقگی دانشآموزان اول متوسطه کلاس 202 نسبت به نگارش و نوشتن در درس زبان فارسی و همچنین شلوغی و نافرمانی دانش آموزان را مطرح کردم. بحث طولانی شد. هر یک از همکاران نظرات خود را اعلام کردند. یادداشتهای قابل توجهی تهیه کردم. برخی از مطالب شبیه نظرهای دانشآموزان بود. برخی دیگر پختهتر و سنجیدهتر. روی هم رفته مطالب جالبی گفته شده بود. به پیشنهاد اقدام پژوه قرار شد یک جلسة مشترک با مدیر مدرسه داشته باشیم. مدیر مدرسه پیشنهاد را قبول کرد و یک جلسه گذاشته شد و موضوع آنجا نیز مطرح شد. با والدین صاحبنظر دانش آموزان و استادان اهل فن هم جلساتی گذاشته شد. پیشنهادهایی جهت فعال کردن دانش آموزان به نگارش ارائه گردید.
راهحلهای پیشنهادی:
پیاده کردن روشهای متنوع و گوناگون و متناسب با اهداف نگارش و نوشتن در درس زبان فارسی؛ 2- ایجاد انگیزه و علاقه در دانشآموزان؛ 3- نصب پوسترهایی در خصوص نویسندگان و شعرا و انواع گلهای زیبا جهت نوشتن و نگارش در کلاس ؛ 4- خواندن کتابهای داستانی و خاطراتی از جنگ و انتظار نوجوان در کلاس؛ 5- کشاندن مطالب تدریس به مسائل زندگی روزمره؛ 6- استفاده از نمودار تشویقی و مقایسه دانش آموزان نسبت به امتحانات قبلی و کلاسهای دیگر؛ 7- آشناکردن دانشآموزان با دستگاه خلقت و چگونگی رسیدن به تعالی و سعادت آنها در زندگی؛
اجرای راه حل ها:
ارائه شیوه های نوین تدریس در درس نگارش و نوشتن و بردن دانش آموزان به گردش علمی، گسترش فرهنگ مطالعه و تحقیق.
در موضوعهای تعیین شده تحقیقات بسیار عالی تهیه شده و تحویل داده شد طی یک ماه بررسی نتایج به اطلاع آنان رسانده شد. هر جلسه مطالبی از کتابهای مختلف انتخاب میشد و در کلاس قرائت میشد. دانش آموزان بسیار علاقهمند به نوشتن و خاطرهنویسی در درس زبان فارسی شده بودند که بعد از کلاس درس به سراغ دبیران ادبیات کلاسهای دیگر میرفتند و در خصوص سؤالات کلیدی هر درس و مطالعه و تحقیقی که به آنان داده شده بود.
نسبت به گذشته اطلاعات آنان بسیار بالا رفته بود؛ که نکات بسیار مهم و والایی را نسبت به درسهای آینده هنگام تدریس از خود بروز میدادند. در مسابقات خاطرهنویسی و مقالهنویسی مشارکت بالایی داشتند.
ارزیابی از نگارش و نوشتن در درس زبانفارسی که براساس معیارهای تعیین شده که در صفحات قبل به آن اشاره شده بود در مقایسه با ارزیابی قبلی بسیار بالا بود. 2- مقایسة حضور دانشآموزان در فعالیتهای کلاسی نسبت به قبل از اجرای طرح. 3- نظرخواهی از دانشآموزان و اولیای آنها. 4- نظرخواهی از مدیر و معاونین آموزشگاه با مشاهدة نمرات قبلی و بعدی دانشآموزان. 5- درست کردن وسایل کمک آموزشی، تهیه جزوات کمک آموزشی، تهیه جزوات و مطالعه و تحقیق. نوشتن متنهای ادبی و مقالهنویسی در کلاس زبانفارسی.